Tết Nguyên Đán hay còn gọi là Tết Cổ truyền, Tết Âm lịch – dịp lễ lớn và quan trọng nhất trong năm của người Việt Nam. Đây là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới theo Âm lịch, mang ý nghĩa tâm linh, văn hóa sâu sắc và dịp để gia đình sum họp. Hãy cùng tìm hiểu những hoạt động chính diễn ra trong ngày Tết này nhé!

Tết Nguyên Đán là gì?

Tết Nguyên Đán còn được gọi là Tết Âm lịch hay Tết Cổ truyền. Đây là dịp lễ quan trọng nhất trong văn hóa Việt Nam và nhiều quốc gia châu Á. Theo đó, Tết Nguyên Đán kéo dài từ cuối tháng Chạp đến hết ngày mùng 7 tháng Giêng theo lịch âm. Ngày lễ này thường rơi vào khoảng cuối tháng 1 đến giữa tháng 2 Dương lịch. Tết là dịp để mọi người đoàn tụ gia đình, thăm viếng họ hàng, dâng hương tưởng nhớ tổ tiên và gửi đến nhau những lời chúc phúc đầu năm.

Để chuẩn bị cho Tết Nguyên Đán, các gia đình thường dọn dẹp nhà cửa, trang trí bằng những biểu tượng mang ý nghĩa may mắn như: cây đào, cây quất ở miền Bắc hoặc cây mai, dưa hấu ở miền Nam. Ngoài ra, người Việt còn tổ chức các nghi lễ truyền thống như: cúng Táo Quân vào ngày 23 tháng Chạp và cúng Tất Niên vào ngày cuối cùng của năm Âm lịch.

Trong những ngày diễn ra Tết Nguyên Đán, các món ăn đặc trưng như: bánh chưng, bánh tét, giò lụa và dưa hành được chuẩn bị chu đáo. Những phong tục như: mừng tuổi, chúc Tết và thờ cúng tổ tiên diễn ra để thể hiện lòng kính trọng, đồng thời hy vọng cho một năm mới an lành và thịnh vượng.

Nguồn gốc của Tết Nguyên Đán

Nhiều ghi chép còn lưu lại, Tết Nguyên Đán có nguồn gốc từ nền văn minh lúa nước. Các dân tộc xưa đã chia một năm thành 24 tiết khí, trong đó “Tiết Nguyên Đán” đánh dấu khởi đầu cho chu kỳ trồng trọt và trở thành ngày mừng năm mới quan trọng.

Theo “Đại Nam nhất thống chí” thời Nguyễn, ở một số huyện xưa của Xứ Đoài, người dân từng coi tháng 11 âm lịch là thời điểm bắt đầu năm mới. Vào thời Hùng Vương, Tết Nguyên Đán có thể được tổ chức vào tháng Tý (tháng 11 âm lịch). Tuy nhiên, người Việt chuyển sang ăn Tết vào tháng Dần (tháng Giêng âm lịch) do chịu ảnh hưởng từ văn hóa Trung Quốc.

Trong tác phẩm “An Nam chí lược” của Lê Tắc từ thế kỷ XIII, người Việt có phong tục đón Tết kéo dài từ tháng Giêng đến tháng Ba âm lịch với nhiều hoạt động truyền thống như: đá bóng, đấu vật và các lễ tế tổ tiên. Đến thời Hồng Đức dưới triều Lý và Lê, Lê Quý Đôn đã ghi nhận lễ Tết là dịp lễ trọng đại, nơi vua và bá quan tổ chức các nghi thức cầu mùa màng thuận lợi, lập đàn phong vân, đàn xã tắc và thực hiện các lễ nghi đón mùa xuân.

Ý nghĩa của Tết Nguyên Đán

Tết Nguyên Đán là dịp lễ quan trọng nhất trong năm của người Việt Nam, mang nhiều ý nghĩa văn hóa, tâm linh và gia đình sâu sắc.

Tết đoàn viên

Tết Nguyên Đán là dịp để các thành viên trở về quê nhà sau một năm học tập hay làm việc xa xứ. Những bữa cơm gia đình, các buổi thăm hỏi bà con và lễ cúng tổ tiên đều là những hoạt động mang tính kết nối giữa các thế hệ. Điều này giúp gắn kết tình cảm gia đình và củng cố giá trị văn hóa truyền thống.

Thờ cúng tổ tiên

Vào dịp Tết, người Việt thường cúng gia tiên, thắp hương để tưởng nhớ và bày tỏ lòng biết ơn đối với ông bà tổ tiên. Đây cũng là dịp để cầu nguyện cho một năm mới an lành, sức khỏe và thịnh vượng. Các phong tục như: cúng Táo Quân vào ngày 23 tháng Chạp, bày mâm ngũ quả, dọn dẹp và trang trí nhà cửa đều mang ý nghĩa thanh tẩy không gian sống để đón những điều tốt lành.

Văn hóa và cộng đồng

Tết Nguyên Đán không chỉ mang ý nghĩa cá nhân và gia đình, mà còn là dịp để mọi người trong cộng đồng thăm hỏi, chúc tụng lẫn nhau. Các phong tục như: lì xì, trò chơi dân gian, hội xuân đều góp phần duy trì và lan truyền văn hóa Việt Nam qua nhiều thế hệ. 

Đồng thời, các món ăn truyền thống vào ngày Tết Nguyên Đán như: bánh chưng, bánh tét, dưa hành cũng là một phần không thể thiếu. Những món ăn này thể hiện nét đặc trưng của văn hóa ẩm thực trong dịp Tết.

Cầu mong may mắn, tài lộc

Tết là dịp để mọi người cầu chúc những điều tốt đẹp trong năm mới. Vì vậy, các hoạt động như: xông đất, lì xì, khai bút đầu năm mang ý nghĩa cầu mong tài lộc và may mắn cho cả gia đình.

Các giai đoạn chính của Tết Nguyên Đán

Người Việt Nam có quan niệm rằng ngày Tết là dịp đặc biệt để đón nhận khởi đầu mới, vì vậy mọi thứ cần được chuẩn bị thật kỹ lưỡng và mới mẻ. Dưới đây là các giai đoạn trước khi diễn ra Tết Nguyên Đán:

Rằm tháng Chạp

Rằm tháng Chạp là lễ cúng rằm quan trọng cuối cùng trong năm Âm lịch. Đây là thời điểm đánh dấu chuẩn bị cho lễ tiễn ông Táo về trời và Giao Thừa đón năm mới. Do đó, nhiều gia đình Việt dành sự trang trọng đặc biệt cho lễ cúng rằm tháng Chạp so với các dịp cúng rằm khác trong năm. Các nghi thức và lễ vật thường được chuẩn bị công phu và tươm tất để thể hiện lòng thành kính như một cách tạm biệt năm cũ.

Lễ rằm tháng Chạp diễn ra vào ngày 15 tháng Chạp, khoảng một tuần trước lễ tiễn ông Táo (23 tháng Chạp) và nửa tháng trước lễ tất niên. Đây là dịp để gia đình nhìn lại một năm đã qua và cầu mong bình an, may mắn cho năm mới sắp đến.

Cúng ông Công ông Táo

Công việc chuẩn bị đón Tết của người Việt chính thức bắt đầu từ ngày 23 tháng Chạp với lễ cúng ông Táo hay còn gọi là Táo quân. Theo quan niệm truyền thống, ông Táo là vị thần bếp trong nhà, có nhiệm vụ theo dõi, ghi chép những việc làm trong năm và báo cáo với Ngọc Hoàng về tình hình gia chủ. 

Lễ cúng thường diễn ra vào buổi trưa hoặc chiều ngày 23 tháng Chạp bao gồm: nhang, nến, hoa quả, vàng mã và ba chiếc mũ (hai mũ nam và một mũ nữ), cùng ba con cá chép (cá thật hoặc cá giấy). Theo đó, cá chép được tin là phương tiện để ông Táo vượt Vũ Môn về trời.

Ngoài lễ cúng ông Táo, người dân ở các vùng nông thôn còn giữ phong tục dựng cây nêu – một biểu tượng chống lại quỷ dữ và điềm gở. Cây nêu thường treo thêm các vật dụng như: tỏi, xương rồng, hình nộm và lá dứa để xua đuổi tà ma. Ở thành phố, phong tục này ít phổ biến hơn. 

Bên cạnh đó, người Việt cũng chuẩn bị các món ăn truyền thống như: bánh chưng, bánh giầy ở miền Bắc và bánh tét ở miền Nam. Những món ăn này được dùng để dâng lên ông bà tổ tiên, tạo không khí sum vầy, ấm cúng chuẩn bị đón chào năm mới.

Tất niên

Ngày Tất niên thường rơi vào ngày 30 tháng Chạp (nếu là năm đủ) hoặc ngày 29 tháng Chạp (nếu là năm thiếu). Đây là dịp để gia đình sum họp với nhau và thưởng thức bữa cơm tất niên. Vào buổi tối cùng ngày, mọi người sẽ thực hiện lễ cúng tất niên nhằm bày tỏ lòng biết ơn, đồng thời cầu mong một năm mới an lành và thịnh vượng.

Lau dọn bàn thờ

Trong văn hóa người Việt, bàn thờ tổ tiên là biểu tượng tâm linh quan trọng – nơi con cháu tưởng nhớ và tôn kính ông bà tổ tiên đã khuất. Cách bố trí khu vực này có sự khác biệt tùy thuộc vào gia đình. Tuy nhiên, hầu hết bàn thờ đều có một bát hương đặt ở trung tâm, có thể có thêm hai bát hương nhỏ hơn đối xứng hai bên. 

*Bát hương là biểu tượng của sự kết nối giữa thế giới hiện tại và thế giới tâm linh, và thường được thắp nhang để tưởng nhớ các thế hệ trước.

Hai cây đèn trên bàn thờ được xem như biểu tượng của Mặt Trời và Mặt Trăng. Đây còn là biểu tượng của tinh tú và ánh sáng dẫn đường cho linh hồn tổ tiên. Phía sau hai cây đèn thường có hoa cúc, tượng trưng cho sự trường thọ và may mắn. Mâm ngũ quả thường đặt giữa đèn và bát hương, thể hiện sự cầu mong cho một năm đầy đủ, sung túc và may mắn. Loại quả trên mâm tùy theo mỗi miền có thể khác nhau, nhưng mỗi loại quả đều mang một ý nghĩa riêng, tượng trưng cho ước vọng và lòng thành kính của gia đình.

Giao thừa

Giao thừa là thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Đây là dịp quan trọng đối với người Việt, khi gia đình sum họp và trao nhau những lời chúc tốt đẹp nhất. Vào thời điểm này, nhiều địa phương tổ chức bắn pháo hoa kéo dài từ 10 đến 15 phút tại các khu vực công cộng để đánh dấu khoảnh khắc đặc biệt trong năm.

Lễ cúng Giao thừa ngoài trời thường được chuẩn bị để tiễn vị thần Hành khiển cũ và đón vị thần mới xuống hạ giới. Theo tục lệ cổ, mỗi năm có một vị Hành khiển cai quản và các vị thần sẽ bàn giao công việc vào giao thừa. Mâm cúng ngoài trời thể hiện lòng thành kính của gia chủ bao gồm: thủ lợn hoặc gà, bánh chưng, bánh giầy, hoa quả, rượu, nước và vàng mã. Các vị thần chỉ cần chứng kiến lòng thành của gia chủ mà không cần thiết phải nhận lễ vật.

Lễ cúng Giao thừa trong nhà là lễ dành riêng cho tổ tiên, với mong ước gia đình sẽ được phù hộ trong năm mới. Mâm cúng thường bao gồm các món ăn ngày Tết như: bánh chưng, giò, chả, xôi gấc và các loại thức uống. Ngoài ra, mâm ngọt với hương, hoa, đèn nến, bánh kẹo, mứt Tết cũng được bày biện một cách trang nghiêm. Gia chủ sẽ khấn thần Thổ Công, thần cai quản ngôi nhà, xin phép để tổ tiên về sum họp cùng con cháu và đón năm mới.

Các hoạt động chính trong Tết

Ba ngày Tân niên

Ngày Tết ở Việt Nam được xem là dịp quan trọng nhất trong năm, với mỗi ngày mang một ý nghĩa riêng:

Ngày mồng Một

Ngày đầu tiên của năm mới, được gọi là Tân niên. Đây là thời điểm để gia đình tụ họp, thực hiện nghi thức cúng Tân niên và tổ chức bữa tiệc chúc Tết trong phạm vi gia đình. Đặc biệt, có truyền thống “Mồng Một Tết cha,” theo đó con cháu đến chúc Tết người cha trong gia đình, tượng trưng cho sự kính trọng và tôn vinh vai trò người đứng đầu.

Ngày mồng Hai

Dành cho tục lệ “Mồng Hai Tết mẹ,” trong đó con cháu đến chúc Tết người mẹ, thể hiện lòng biết ơn và tình cảm sâu sắc. Đối với những người chuẩn bị kết hôn, họ sẽ đến chúc Tết nhà nhạc gia (nhà bố mẹ vợ tương lai), một tục lệ gọi là “Đi sêu,” thể hiện lòng kính trọng với gia đình bên vợ tương lai.

Ngày mồng Ba

Đây là ngày dành cho tục lệ “Mồng Ba Tết thầy,” khi học trò đến chúc Tết thầy dạy, thể hiện lòng biết ơn với người đã truyền đạt kiến thức. Sau ba ngày đầu năm, mọi người thường đến thăm hỏi, thăm quê, và chia sẻ về những dự định trong năm mới.

Xông đất

Xông đất là một phong tục quan trọng vào dịp Tết Nguyên Đán tại Việt Nam. Mọi người tin rằng người đầu tiên bước vào nhà sau thời khắc giao thừa sẽ mang lại vận may hoặc xui xẻo cho gia chủ suốt cả năm. Do đó, nhiều gia đình chọn người “tốt vía” để xông đất, với những tiêu chí như: hợp tuổi với gia chủ, tính tình vui vẻ, thành công trong cuộc sống và có phẩm chất đạo đức. 

Xuất hành và hái lộc

Xuất hành tức là lần đầu tiên rời khỏi nhà trong năm mới. Mọi người thường chọn ngày, giờ và hướng tốt để xuất hành, mong gặp may mắn và đón nhận các thần tài, quý thần trong năm mới. Việc này thường dựa vào lịch Hoàng đạo và các hướng tốt để gặp gỡ thần Tài, thần Hỷ, nhằm đem lại phúc lộc cho cả năm.

Trong tục lệ này, miền Bắc có thêm tập quán hái lộc đầu năm. Sau khi đi lễ ở chùa hay đền, người ta hái một cành cây xanh như đa, si, hoặc đề để mang về nhà, biểu tượng cho may mắn và sức sống. Cành lộc sau đó được đặt lên bàn thờ để cầu phúc. 

Chúc Tết

Sáng mồng Một Tết là thời điểm quan trọng trong dịp Tết Nguyên Đán, khi con cháu tụ tập để dâng lễ Tổ Tiên và chúc Tết ông bà, các bậc trưởng bối trong gia đình. Phong tục này không chỉ là dịp thể hiện lòng thành kính, mà còn mang ý nghĩa “chúc thọ” cho người lớn tuổi. Do theo quan niệm truyền thống, mỗi dịp Tết đến, mọi người đều được xem như tăng thêm một tuổi.

Lý do của phong tục này xuất phát từ việc ngày xưa, các cụ thường không nhớ chính xác ngày sinh nên chỉ nhớ dịp Tết là lúc mình “lên tuổi”. Như vậy, vào mồng Một Tết, khi con cháu quây quần chúc thọ, đây cũng là dịp để bày tỏ sự kính trọng và tình cảm dành cho những người đã cao tuổi trong gia đình, cầu chúc sức khỏe và trường thọ trong năm mới.

Phong tục chúc thọ sáng mồng Một không chỉ có ý nghĩa về mặt tinh thần, mà còn là một nét đẹp trong văn hóa ứng xử của người Việt. Qua đó, phong tục thể hiện sự gắn kết giữa các thế hệ trong gia đình và lòng hiếu thảo của con cháu đối với các bậc sinh thành.

Tục thăm viếng

Thăm viếng họ hàng vào dịp đầu năm là phong tục quan trọng trong Tết Việt Nam, nhằm thắt chặt tình cảm gia đình và dòng họ. Những lời chúc Tết thường xoay quanh các mong ước về sức khỏe, tài lộc và may mắn. Bên cạnh đó, thăm hàng xóm và những người sống gần gũi là cách để giữ hòa khí và tạo dựng tình thân trong cộng đồng. Dịp này cũng giúp mọi người bỏ qua những hiểu lầm hay mâu thuẫn của năm trước, cùng vui vẻ chào đón năm mới.

Ngoài ra, thăm hỏi bạn bè và đồng nghiệp cũng là cách để duy trì và củng cố tình bạn. Việc này thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó, tạo nên một khởi đầu tốt đẹp và vui vẻ cho tất cả mọi người trong năm mới.

Mừng tuổi

Lì xì là một phong tục truyền thống, người lớn sẽ tặng trẻ em tiền mừng tuổi trong những bao lì xì đỏ. Món quà này không chỉ là tiền mà còn là lời chúc tốt lành cho sức khỏe, sự phát đạt, mong muốn trẻ em sẽ lớn lên khỏe mạnh và thông minh.Trước đây, tiền mừng tuổi thường là tiền lẻ (số lẻ) thay vì tiền chẵn, ngụ ý rằng tiền sẽ sinh sôi nảy nở, mang lại sự thịnh vượng và phát tài trong năm mới. 

Hóa vàng

Ngày mồng 4 tháng Giêng, theo lịch cổ, được gọi là “ngày con nước”. Đây là ngày để mọi người thực hiện lễ cúng tổ tiên, tạ ơn tổ tiên đã về ăn Tết cùng con cháu và cầu mong cho sự phù hộ, bảo vệ gia đình trong năm mới. Một phần quan trọng của ngày này là tục đốt vàng mã, gửi cho người đã khuất tiền bạc và của cải để giúp họ có thêm phước lành ở thế giới bên kia. 

Khai hạ

Ngày mồng 7 tháng Giêng đánh dấu ngày kết thúc Tết Nguyên đán với một nghi lễ quan trọng gọi là “hạ Cây nêu” hoặc lễ “Khai hạ”. Đồng thời, đây cũng là báo hiệu cho một năm mới đầy hy vọng. Nghi lễ này không chỉ có ý nghĩa tôn vinh tổ tiên mà còn thể hiện một phong tục truyền thống đặc trưng của người Việt trong việc chào đón năm mới, tạo dựng mối liên kết giữa con người với thiên nhiên, đất đai và thế giới tâm linh.

Lời kết

Hy vọng qua bài viết giúp bạn hiểu hơn về Tết Nguyên Đán – một trong những ngày lễ quan trọng nhất năm. Với lịch sử lâu đời, ngày lễ này mang nhiều giá trị văn hóa đặc biệt, giúp gắn kết các thành viên trong gia đình. Hãy theo dõi Ẩm Thực và Đời Sống để biết thêm nhiều thông tin hữu ích về Tết Nguyên Đán nhé!

#TếtNguyênĐán #TếtCổTruyền #TếtÂmLịch #Tết2024 #TếtGiaĐình #CúngTổTiên #LìXì #BánhChưng #SumVầyNgàyTết #TếtVuiVẻ